Türkiye’de Sağlık Okuryazarlığı

Sağlık okuryazarlığı denildiğinde aklımıza ne geliyor? Kulağa biraz yabancı gelse de en az sağlığımız kadar önemli olan bu terim, kişilerin genel sağlık durumundan sağlık hizmetlerinin kullanımına kadar birçok konuyu bünyesinde toplamaktadır.

Yetersiz sağlık okuryazarlığı; daha sağlıksız bir yaşama, koruyucu sağlık hizmetlerinin kullanımının azalmasına, tedavi edici hizmetlerin kullanımının artmasına, hastaneye yatış oranlarının ve sağlık harcamalarının yükselmesine yol açmaktadır.1 Peki, Türkiye’de sağlık okuryazarlığı düzeyimiz ne durumda?

Bayer’in IPSOS ile birlikte ülkemizde sağlık okuryazarlığı düzeyini değerlendirmek amacıyla yürüttüğü ve ülke temsili 2004 kişi ile yapılan araştırmanın sonuçlarına göre, Türkiye’de her 4 kişiden 3’ü daha önce “sağlık okuryazarlığı” kavramını duymadığını belirtmiştir. Sağlık okuryazarlığı kavramını daha önce duymuş olanlara bu kavram hakkında bilgi düzeyleri sorulduğunda ise %65’i bu konuda bilgili olmadığını söylemektedir.

Yapılan araştırmada, toplumumuzdaki sağlık okuryazarlığı düzeyine ilişkin önemli veriler elde edilmiştir.

• Sağlık Okuryazarlığı Kavramını Ne Kadar Biliyoruz?

  Sağlık okuryazarlığı kavramının hangi konular ile ilişkili olduğu sorulunca ise en büyük oranda verilen cevap hangi durumda hangi sağlık kuruluşuna başvuracağını bilmek olmuştur, yalnız bu oran dahi %37 seviyesindedir. İlk yardım bilgisi (%37), sağlık profesyonellerine danışmak (%34), gereksiz ilaç kullanımından kaçınmak (%31) ve doğru zamanda sağlık kuruluşuna başvurmak (%31) ise diğer verilen cevaplardır. Buradan da anlaşılacağı üzere sağlık okuryazarlığı tanımına uyan başlıkların bilgi seviyesinin dahi ortalamada %30 seviyesinde kaldığını görmekteyiz.²

   

  Sağlık Okuryazarlığı Kavramı
  İlk yardım bilgisi	%37
  Sağlık profesyonellerine danışmak	%34
  Gereksiz ilaç kullanımından kaçınmak	%31
  Doğru zamanda sağlık kuruluşuna başvurmak	%31

   

• Sağlıkla İlgili Bilgiye Erişim Kaynakları

  Görüşmecilerin %53’ü sağlıkla ilgili bilgileri aile hekiminden almaktadır. Takiben %45 ile internetteki haber siteleri / online gazete ve %37 ile sosyal medya gelmektedir.²

  Kaynaklara güven sorgulandığında ise, aile hekimlerinin bilgi alınan kaynaklar arasında en fazla güvenilen kaynak olduğu görülmektedir. Sosyal medya her ne kadar bilgi alınan kaynaklar arasında üst sıralarda yer alsa da, güven telkin etme anlamında geri planda kalmaktadır. ²

   

  Sağlıkla İlgili Bilgiye Erişim Kaynakları
  Aile Hekimi	%53
  İnternet haber siteleri/ online gazete	%45
  Sosyal medya	%37

   

• Genel Sağlık Durumu ve Anlayışı

  Her 10 kişiden 7’si sağlık durumunu iyi olarak değerlendirmektedir. Aynı zamanda toplumun büyük çoğunluğu sağlıkları üzerinde etkisi olabilecek unsurlar konusunda bilgi sahibidir; %87 oranında görüşmeci sigara, tütün ve tütün ürünleri tüketiminin, %86 oranında görüşmeci egzersiz yapmanın ve yine %86 oranında görüşmeci düzenli uykunun sağlıkları üzerindeki etkileri konusunda bilgi sahibidir. Her 10 kişiden 8’i sağlıklı kalabilmek için çaba gösterdiğini belirtmektedir. Bu oran kadınlarda ve 55-64 yaş grubunda daha yüksektir.²

   

  Sağlık Üzerinde Etkisi Olabilecek Unsurlar
  	Çok bilgim var/Biraz bilgim var	Ne bilgi sahibiyim ne de değilim	Hiç bilgim yok/Pek bilgim yok
  Sigara, tütün ve tütün mamulleri	%87	%7	%6
  Spor/Egzersiz	%86	%10	%4
  Düzenli Uyku	%86	%10	%4
  Stres Seviyesi	%85	%10	%5

   

  Toplumun neredeyse yarısı (%47) uyku kalitelerini kötü olarak değerlendirmektedir. Buna karşılık, telefon kullanımının uyku kalitesini olumsuz etkilediği bilinmesine rağmen, her 10 katılımcıdan 6’sı sıklıkla bu davranışı gösterdiğini belirtmektedir.²

   

  Uyku Konusunda Bilgi ve Davranış Farkı
  	Çoğu zaman/Her zaman	Bazen	Nadiren/Hiçbir zaman
  Telefonla vakit geçiriyorum.	%60	%22	%18
  Yatakta televizyon/internet platformlarından içerikler izliyorum.	%28	%26	%45
  Tütün ürünleri tüketiyorum.	%22	%10	%68
  Kafein tüketiyorum.	%18	%26	%56

   

• Sağlık Davranışları

  Acil müdahale gerektirmeyen günlük yaşanabilecek rahatsızlıklarda birkaç gün bekleme, internetten araştırma ve aile hekimine gitme yaklaşımları (özellikle 55-64 yaş grubunda) en yüksek oranda alınan aksiyonlar olarak karşımıza çıkmaktadır.²

  Günlük Rahatsızlıklarda Alınan Aksiyonlar
  Birkaç gün beklerim devam ederse hastaneye/doktora giderim.	%45
  İnternetten araştırırım.	%40
  Öncelikle sağlık ocağına/aile hekimine giderim.	%35
  Doğal bitkisel ürünler kullanırım.	%31
  Evde mevcut ilaçlardan birini kullanırım.	%23

   

  Toplumun çok büyük bir çoğunluğunun sağlık sorununu ifade etmekte zorlanmadığı görülmüştür, ancak yaklaşık üç kişiden biri ise doktorların ve sağlık çalışanlarının açıklamalarını bazen veya daha nadir olarak kendi anlayabilecekleri şekilde yaptıklarını ifade etmektedir. Üstelik anlaşılmayan durumlarda her zaman soru sorabilme oranının sadece %18 olduğu görülmektedir.²>

  Sağlık Çalışanlarıyla İletişim
  	Hiçbir zaman/Nadiren/Bazen	Çoğu zaman	Her zaman
  Hekimler ve diğer sağlık çalışanları açıklamalarını sizin anlayabileceğiniz biçimde yapıyorlar mı?	%36	%38	%27
  Anlayamadığınız durumlarda yeni sorular sorabiliyor musunuz?	%32	%50	%18

   

  Her 10 kişiden 7’si kilosunu takip ettiğini belirtmektedir. Buna karşılık vücut kitle endeksini takip ettiğini söyleyenlerin oranı %26 ile sınırlı kalmaktadır. Bu oran kadınlarda ve 25-34 yaş grubunda daha yüksektir. İçilen su miktarı, ağız ve diş sağlığı da diğer sıkça takip edilen sağlık göstergeleridir.²

   

  Sağlık Göstergeleri Takibi
  Kilo	%70
  İçilen su miktarı/sıklığı	%64
  Ağız ve diş sağlığı	%63
  Uyku kalitesi	%47
  Günlük atılan adım sayısı	%40

   

  Görüşmecilerin yaklaşık sadece yarısı beslenme alışkanlığından memnundur. Aynı zamanda pandemiyle beraber sağlıklı beslenmeye dikkat etme oranının yükseldiği görülmektedir. Sağlıklı beslenme çatısı altında en çok yapılan davranış ev yapımı yiyecekleri tercih etmektir. Ayrıca çeşitli gıdaların sağlık üzerinde olumsuz etkileri olabileceği bilinmektedir; örneğin kolalı / gazlı içecekler, toplumun %52’si tarafından tüketirken suçluluk hissettiren gıdaların başında gelmektedir ve sonrasında şekerli gıdalar ve yağlı gıdalar takip etmektedir.²

  Tüketirken Suçluluk Hissedilen Gıdalar
  Kolalı/gazlı içecekler	%52
  Şekerli gıdalar	%47
  Yağlı gıdalar	%46
  Yüksek kalorili gıdalar	%36

   

• Ruhsal Sağlık

  Ruhsal sağlığa dikkat etme oranı yüksek olmasına rağmen toplumun %42’si son 1 yıl içinde en az iki hafta aralıksız bir süre üzgün / umutsuz hissetmiş ve günlük aktivitelerini yapamadığını belirtmiştir.²

  Ruh sağlığı için sağlık kuruluşuna / uzmana başvuranların oranı ise %28’dir. Genç yaş grubunda da ruhsal sağlık anlamında olumsuzluk yaşayanların oranı, ileri yaştakilere göre daha yüksektir.²

  Ruhsal Sağlık
  	Evet	Hayır
  Son 12 ay içinde iki hafta aralıksız olarak veya daha uzun bir süre üzgün & umutsuz hissetme hali	%42	%49
  Ruh sağlığı için sağlık kuruluşuna / uzmana başvurdu mu?	%28	%72

   

• Sağlık ve Teknoloji

  Görüşmecilerin %46’sı sağlık alanında ortaya çıkan gelişmeleri yakından takip ettiğini belirt Her 10 kişiden 8’i teknolojik gelişmelerin sağlıklarını daha iyi ve etkili yönetebilmesi için faydalı olacağını düşünmektedir.²

  Sağlıkla ilgili en yaygın online araştırma tutumu bir konuyu, soruyu ya da hastalığı araştırmak amacıyla internetten faydalanmaktır. Gidilecek doktor veya sağlık profesyoneliyle ilgili araştırma yapma davranışı da %66 oranıyla yüksek seviyededir.²

   

  Sağlıkla İlgili Online Araştırma Tutumları
  Sağlık konusunda bir konuyu, soruyu ya da hastalığı araştırmak için internetten faydalanırım.	%89
  Gideceğim doktor veya sağlık profesyoneli ile ilgili internette yapılan yorumları gitmeden okurum.	%66
  Gideceğim hastane ile ilgili internette yapılan yorumları okurum.	%61
  Gideceğim hastanede, sağlık merkezinde kullanılan ekipmanları ve cihazları gitmeden önce internette araştırırım.	%37